Υποκείμενο - Ρήμα - Αντικείμενο / Κατηγορούμενο

Το υποκείμενο, το ρήμα και το αντικείμενο

Οι κύριοι όροι μιας πρότασης είναι το υποκείμενο, το ρήμα και το αντικείμενο.

Υποκείμενο είναι η λέξη που απαντά στην ερώτηση ποιος; και μας δείχνει το πρόσωπο, ζώο ή πράγμα που ενεργεί. Το υποκείμενο βρίσκεται σε πτώση ονομαστική.
Πχ. Ο Γιάννης παίζει.
Ποιος παίζει; Ο Γιάννης είναι το υποκείμενο της πρότασης.

Ρήμα είναι η λέξη που απαντά στην ερώτηση τι κάνει; και μας δείχνει την ενέργεια του υποκειμένου.
Πχ. Ο Γιάννης παίζει.
Τι κάνει ο Γιάννης; Παίζει είναι το ρήμα της πρότασης.

Αντικείμενο είναι το πρόσωπο, ζώο ή πράγμα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του ρήματος. Το αντικείμενο βρίσκεται σε πτώση αιτιατική.
Πχ. Ο Γιάννης κλωτσάει την μπάλα.

Τι κλωτσάει ο Γιάννης; Την μπάλα. Αυτό είναι το αντικείμενο της πρότασης.

Κάποια ρήματα έχουν δύο αντικείμενα, γι’ αυτό ονομάζζονται δίπτωτα. Στα δίπτωτα ρήματα το ένα αντικείμενο ονομάζεται άμεσο και το άλλο έμμεσο.

• Άμεσο ονομάζεται το αντικείμενο στο οποίο μεταβαίνει άμεσα (απευθείας) η ενέργεια του ρήματος. Είναι συνήθως σε πτώση αιτιατική και για να το βρούμε ρωτάμε «τι;» 

• Έμμεσο λέμε το αντικείμενο στο οποίο μεταβαίνει έμμεσα η ενέργεια του ρήματος. Είναι συνήθως σε πτώση γενική και για να το βρούμε ρωτάμε «σε ποιον;».

          Κάποιες φορές το έμμεσο είναι και σε πτώση αιτιατική. Τότε ρωτάμε «ποιον;».

π.χ. -  Τα παιδιά έδωσαν της γιαγιάς δώρα. Τι έδωσαν;   δώρα (άμεσο αντικείμενο) Σε ποιον έδωσαν;   της γιαγιάς (έμμεσο αντικείμενο)

-  Ο κ. Ντίνος κέρασε τη Σόνια ψάρια. Τι κέρασε; ψάρια (άμεσο αντικείμενο) Ποιον κέρασε; τη Σόνια (έμμεσο αντικείμενο)

Το υποκείμενο, το ρήμα και το κατηγορούμενο

Σε κάποιες προτάσεις υπάρχει μια λέξη, η οποία φανερώνει μια ιδιότητα που αποδίδεται στο υποκείμενο. Αυτή η λέξη είναι το κατηγορούμενο. Το κατηγορούμενο βρίσκεται σε πτώση ονομαστική, όπως και το υποκείμενο.
Πχ. Ο Γιάννης είναι μαθητής.
Ο Γιάννης είναι το υποκείμενο. Η λέξη μαθητής είναι το κατηγορούμενο, αφού φανερώνει την ιδιότητα του Γιάννη.

Το κατηγορούμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό (όπως στο προηγούμενο παράδειγμα), επίθετο (πχ. Ο Γιάννης είναι έξυπνος), μετοχή (πχ. Ο Γιάννης είναι κουρασμένος).

Το βασικότερο συνδετικό ρήμα είναι το είμαι. Άλλα συνδετικά ρήματα είναι: 

γίνομαι, φαίνομαι, μοιάζω, παραμένω, θεωρούμαι, εμφανίζομαι, παρουσιάζομαι, αποδεικνύομαι, εκλέγομαι, διορίζομαι, πάω για, μιλάω ως, αποτελώ, ονομάζομαι, λέγομαι, αναγνωρίζομαι, ανακηρύσσομαι, χειροτονούμαι, κληρώνομαι, ζω, μένω, γεννιέμαι, πεθαίνω, υπηρετώ, λογαριάζομαι, κ.τ.λ. 

Ώρα  για εξάσκηση!

http://users.sch.gr/vaskitsios/katsba/dim/d/glw-d-kathgoroumeno.htm

 http://users.sch.gr/vaskitsios/katsba/dim/d/glw-d-antikeimeno.htm